Hayvan Sağlığı Ekonomisi ve İşletmeciliği Anabilim Dalının Veteriner Hekimliği Eğitimindeki Rolü

Hayvancılık sektörü; ulusal gelir ve dış satımı artırmak, sanayi ve hizmetler sektöründe yeni istihdam imkanları yaratmak, sektörler arası dengeli bir kalkınma ile bölgeler arası gelişme farklılıklarını azaltmak ve ulusal kalkınmanın istikrar içinde gerçekleştirilmesini sağlamak gibi önemli iktisadi fonksiyonlar yüklenmiştir.

Sanayi, ticaret ve hizmetler sektöründe olduğu gibi, kırsal kesimde de bitkisel ve hayvansal üretimde ihtisaslaşma giderek yaygınlaşmaktadır. Çağımızda teknik ve teknolojik düzeydeki gelişmenin hızlı olması, her üretim ünitesini yığın halinde üretim yapan işletmeler haline getirmiştir. Bir yandan çağdaş gelişmeler ve sağlıklı beslenme ihtiyaçları, öte yandan ülkemizin hayvancılık açısından taşıdığı potansiyel hayvansal üretime daha rasyonel bir yapı kazandırmayı kaçınılmaz hale getirmiştir. Gelişmiş ülke ekonomilerinin tamamında hayvancılık ve hayvancılığa dayalı sanayinin taşıdığı önem dolayısıyla, veteriner hekimlik eğitiminde sektörel ekonomi ve hayvansal üretime ilişkin dersler yoğun şekilde verilmektedir.

Bugün yatırım maliyetleri oldukça yüksek olan entegre besicilik, süt sığırcılığı, endüstriyel tavukçuluk işletmelerinin üretimden satış ve pazarlamaya kadar planlaması, projelendirilmesi, işletmelerin yönetim ve organizasyonu başlı başına bir uzmanlık gerektirmektedir.

Veteriner hekimliğini insan hekimliğinden ayıran tek fark ve önemli özelliği, uğraştığı sujenin iktisadi bir mal olmasıdır. Temelde iktisadi bir mal olan hayvan ve onu üretip yetiştiren hayvan üreticisine hizmet götüren veteriner hekimlerin koruyucu hekimlik uygulamaları, hayvan tedavisi, ıslahı, ürünlerde (et, süt, yumurta, yapağı, tiftik vb.) birim başına verimliliği ve kaliteyi arttırma çabaları, amaç değil; ekonomik yararı makro ve mikro ekonomik olarak arttırmaya yönelik araçtır.

Dünya’da hayvancılıkta ileri pek çok ülkenin Veteriner Fakültelerinde, Çiftlik Hayvanları Ekonomisi, Sığırcılık Ekonomisi, Hayvansal Üretim Ekonomisi, Hayvan Sağlığı Ekonomisi gibi çeşitli adlar altında Lisans ve Lisansüstü ders programları uygulayan departmanlar bulunmaktadır.

Günümüzde mevcut kaynakların daha verimli ve rasyonel kullanılması fikrinden hareketle ekonomi formasyonu olmayan veteriner hekim yetiştirmek anlamsız olacaktır.

Türkiye genelindeki hayvan sağlığı ekonomisi ve işletmeciliği anabilim dallarında hayvancılığın çeşitli alt sektörleri itibariyle ekonomisi ve işletmeciliği konularında çok sayıda araştırma yapılmış, ülke hayvancılığının kalkındırılması ve rasyonel bir yapı kazanması için çağdaş ve bilimsel çözüm önerileri getirilmeye çalışılmıştır.

Bugün uygulamalı veya özel işletme ekonomisi disiplini haline gelen hayvancılığın özellikle ekonomik problemlerini artık genel işletme ekonomisi ilkeleri içinde ele almak, politikalar geliştirmek ve sağlıklı çözümler getirmek mümkün olamamaktadır.

Bu bağlamda, hayvancılık ve alt sektörlerinin kendine özgü ve birbirinden farklı üretim ve piyasa yapıları da dikkate alındığında, bu sektörde görev alacak veteriner hekim yönetici ve işletmecilerin Hayvan Sağlığı Ekonomisi ve İşletmeciliği bilim alanında uzmanlaşmaları ve bu alanda eğitim almaları faydalı olacaktır.

Hayvancılık işletme ekonomisi dersinin temel amacı, ekonomik bir uğraş olan hayvancılık ve hayvan sağlığı ile ilgili makro ve mikro düzeyde temel ekonomi bilgileri yanında hayvancılık işletmelerinde temel işletmecilik fonksiyonlarını kullanabilen, işletme sonuçlarını ekonomik ilkeler ışığında değerlendirebilen, veteriner hekim yetiştirmektir.

Genellikle lisans düzeyinde 4. sınıflara okutulan hayvancılık ekonomisi dersi; hayvancılıkta temel ekonomik kavramlar, kırsal ekonomik kalkınmada istihdam, enflasyon ve milli gelir hesapları, arz-talep etkileşimi ve fiyat oluşumu, üretimde girdi-çıktı ilişkileri ve ekonomik optimizasyon ilkeleri, temel işletmecilik fonksiyonları, hayvancılık sektöründe örgütlenme ve hayvancılık işletmelerinde hastalık yönetimi ve prensipleri konularını içermektedir.

Ders sonucunda veteriner hekimlere ulusal ölçekte temel ekonomik faaliyetleri anlayabilme ve değerlendirebilme, hayvansal üretim ve yetiştiriciliğine ilişkin bilgileri ekonomik anlayışla analiz etme becerisi kazandırılmaktadır.

Türkiye’de Veteriner Hekimliği Eğitiminde Hayvan Sağlığı Ekonomisi ve İşletmeciliği Anabilim Dalı’nın Önemi ve Tarihsel Süreçte Yaşananlar

Türkiye’de çoğunlukla geleneksel ve irrasyonel bir yapıda bulunan hayvancılık işletmelerine süratle bir dinamizm kazandırmak, ancak sorunlara daha bilimsel ve mesleki anlamda çağdaş yaklaşımlarla mümkün görülmektedir. Kırsal ekonomik kalkınmada önceliklerden biride yeterli miktar, nitelik ve kalitede insanın teminidir. Bunun ise veteriner hekimler başta olmak üzere sektörde görev yapacak kişiler için yüksek öğretim ve eğitim programlarına bağlı olduğu bilinmelidir.

Hayvancılık kırsal ekonomik yapının ayrılmaz bir parçası, aynı zamanda ekonomik kalkınmanın lokomotifi ve kırsal istihdamın en verimli sektörüdür. Veteriner Hekim ise, hekimlik dışında teknik, teknolojik ve ekonomik bilgi birikimine sahip kişi olarak tanımlanmaktadır.

Tarihsel Süreçte Hayvan Sağlığı Ekonomisi ve İşletmeciliği Anabilim Dalı

Türkiye’de veteriner hekimliği öğretiminin tarihi 1842 yılında açılan Askeri Baytar Mektebi’ne kadar uzanmaktadır. 1921 yılında askeri ve mülkiye baytar mekteplerinin birleşmesiyle yüksek baytar mektebi oluşturulmuş ve 1933 yılında Yüksek Ziraat Enstitüsüne bağlanarak İstanbul’dan Ankara’ya nakledilmiştir. 1946 yılında ise Ankara Üniversitesi bünyesinde veteriner fakültesi kurulmuş ve zamanla ülke genelinde fakülte sayısı artmıştır.

Türkiye’de Veteriner Hekimliği öğretiminin başladığı 1842 yılından Kürsünün kurulduğu 1965 yılına değin veteriner hekimliği öğrencilerine 4 ve 5. sınıflarda “Alım-Satım”, “İlmi İktisat” adı altında dersler verilmiştir. “Hayvancılık İşletme Ekonomisi Kürsüsü” Türkiye’de ilk defa 29.05.1965 yılında Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi’nde kurulmuştur. Kürsü Başkanlığına dönemin Siyasal Bilgiler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Cumhur FERMAN atanmıştır.

Hayvancılık işletme ekonomisi kürsüsü’nde uzmanlık eğitimi 20 Haziran 1967 tarihinde açılan Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Yetiştiriciliği ve Sağlık Bilimleri Uzmanlık Yüksekokulu bünyesindeki 14 uzmanlık alanından biri olarak Hayvancılık İşletme Ekonomisi ve İstatistik programı çerçevesinde yürütülmüştür.

Prof.Dr.Cumhur FERMAN, 04.11.1965-10.06.1969 tarihleri arasında 2 dönem Ankara Üniversitesi Rektörlüğü yapmış, kürsü başkanlığı görevini ise aralıksız olarak 1978 yılına kadar sürdürmüştür. Anabilim Dalında Veteriner Hekim Yücel Akıncı ve Sadi Aral 1967 yılında kürsü asistanlığına başlamış; her ikisi de 30 Mart 1971’de bilim doktoru unvanını kazanmışlardır. 1977 yılında doçent unvanı alan Aral, 17.01.1978’de Hayvancılık İşletme Ekonomisi Kürsüsüne kürsü başkanı ve eylemli doçent olarak atanmıştır.Yüksek Öğretim Kurulunun 18.08.1982 tarihli kararıyla Hayvancılık İşletme Ekonomisi Kürsüsü kapatılarak Zootekni Anabilim Dalına bağlı bir birime dönüştürülmüş, lisans dersi ise seçmeli ders durumuna getirilmiştir. Kürsü 29.03.1988’de Bilim Dalı olarak yeniden açılmış ve 1993’te Anabilim Dalı olmuştur.

Şu anda Türkiye'de bütün veteriner fakültelerinde anabilim dalı Hayvan Sağlığı Ekonomisi ve İşletmeciliği ismi ile kurulmuş vaziyettedir. Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Sağlığı Ekonomisi ve İşletmeciliği Anabilim Dalı başkanı Prof. Dr. Aytekin GÜNLÜ olup,  Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü bünyesinde yüksek lisans ve doktora programları aktif olarak eğitime devam etmektedir. Anabilim Dalında toplamda 4 doktora, 8 yüksek lisans öğrencisi eğitime devam etmektedir. Doktora öğrencilerinden bir tanesi Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Sağlığı Ekonomisi ve İşletmeciliği Anabilim Dalı'da, diğeri de Atatürk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Sağlığı Ekonomisi ve İşletmeciliği Anabilim Dalı'nda Araştırma Görevlisi olarak görev yapmaktadır.

Anabilim Dalı’nda hayvancılık politikaları, kırsal ekonomik kalkınma, hayvansal üretim planlaması, hayvancılığa dayalı sanayi işletmeciliği, hayvancılık işletmelerinde yönetim, planlama ve proje hazırlama, hayvansal ürünler pazarlaması, hayvancılıkta üretici örgütlenmesi ve hayvan sağlığı ekonomisi, hayvan hayat sigortaları gibi alanlarda çok sayıda araştırma gerçekleştirilmiş olup halen benzer konulardaki çalışmalar ve projeler aktif sürdürülmektedir.